Bạn hãy ban tặng lòng yêu thương của mình dành cho những kiếp sống luân hồi, họ là những người yếu đuối bất lực giống như một chiếc gàu bị kéo lên kéo xuống trong lòng giếng. Thoạt tiên họ luôn đề cao chính bản thân mình, “Tôi” và rồi họ phát sinh lòng lưu luyến đối với của cải vật chất trần gian “Đây là của cải của tôi”
CHANDRAKIRTI
Bước thứ tư, phát huy lòng yêu thương, được mô tả trong chương này và trong chương tiếp theo. Trong chương này chúng ta khám phá xem mọi sinh linh chịu đau khổ như thế nào – trước tiên chúng ta ứng dụng hiểu biết này nơi chính bản thân mình và sau đó mở rộng sang người khác. Chương tiếp theo giúp chúng ta tìm hiểu chi tiết hơn về việc những tình cảm tác hại xuất hiện như thế nào, giúp chúng ta rút ra được sự phân biệt rõ rệt giữa lòng yêu thương và lòng lưu luyến. Trong chương 10, lòng yêu thương không hề thiên vị và lòng lưu luyến được xem là nền tảng cơ bản về quyền lợi của toàn nhân loại. Chương 11 cho chúng ta một số bài luyện tập nhằm mở rộng những cảm xúc cơ bản của lòng yêu thương và lòng quan tâm vượt ra khỏi những giới hạn thông thường của nó trong tất cả mọi không gian thời gian.
TRỞ THÀNH MỘT NGƯỜI BẠN CỦA TẤT CẢ MỌI NGƯỜI
Thái độ vị tha yêu thương được thể hiện qua một hình thức duy nhất, đó là lòng tốt dành cho tất cả mọi người, lòng vị tha này sẽ giúp ích cho mọi người và cho chính bạn ngay từ lúc này và mãi về sau. Như lời vị thầy tăng Tây Tạng, Kunu Tenzin Geylsten, đã nói “Nếu bạn muốn trở thành một người bạn của tất cả mọi người, bạn hãy phát huy lòng yêu thương và lòng từ bi của mình. Nếu bạn muốn trở thành hướng đạo tâm linh cho tất cả mọi người, bạn hãy phát huy lòng yêu thương và lòng từ bi của mình. Nếu bạn giúp ích cho tất cả mọi người, bạn hãy phát huy lòng yêu thương và lòng từ bi của mình”. Thậm chí nếu bạn nghiên cứu tìm hiểu suốt lịch sử vô tận của nhân loại để tìm kiếm đường hướng tốt nhất để đạt được niềm hạnh phúc trường tồn, bạn sẽ nhận thấy rằng cách duy nhất chính là phát huy lòng yêu thương và lòng từ bi của mình dành cho tất cả mọi sinh linh.
Qua việc thực sự quan tâm đến mọi người và phát huy lòng biết ơn đối với họ, tự bản thân chúng ta sẽ trở nên hạnh phúc hơn và hài lòng hơn và chính điều này sẽ tạo ra sự thái bình trong cuộc sống của chúng ta. Ví dụ, nếu trong một căn phòng đầy ắp những người liên tục tỏ ra tức giận và họ bắt đầu la hét thì không khí trong phòng sẽ trở nên căng thẳng đối với mọi người. Tuy nhiên, nếu mọi người trong phòng luôn cảm nhận và thể hiện tình cảm nồng ấm với nhau và tỏ lòng tôn trọng biết ơn đối với nhau thì không khí trong phòng sẽ trở nên thái bình và hòa thuận. Cái ngoại vi xuất hiện do cái nội tại, hoàn cảnh bên ngoài luôn phụ thuộc vào thế giới nội quan của con người.
Thế giới nội quan, thế giới tâm hồn, luôn đóng vai trò quan trọng nhất. Nếu bạn bị lấn át bởi trạng thái tinh thần bất ổn thì tất cả mọi vật chất ngoại thân đều chẳng giúp ích được gì cho bạn. Tuy nhiên, nếu trong tâm hồn bạn luôn đầy ắp lòng yêu thương, đầy ắp những tình cảm ấm áp lòng tốt thì bạn vẫn có thể dễ dàng chấp nhận và đối mặt với mọi khó khăn rắc rối ngoại vi.
Tôi nghi ngờ khả năng những khó khăn rắc rối đó có thể được giải quyết qua sự tức giận. Mặc dù tức giận có thể đưa chúng ta đến với thành công nhất thời, giúp chúng ta cảm thấy hài lòng hả dạ trong tức thời, nhưng rốt cuộc thì tức giận cũng sẽ tạo ra thêm nhiều khó khăn khác cho chúng ta mà thôi. (Có lẽ cũng chẳng cần phải đưa ra các ví dụ tiêu biểu cho việc này trong suốt thế kỷ qua và trong thế kỷ này ). Khi chúng ta hành động với cảm xúc tức giận thì mọi hành động của chúng ta chỉ mang tính nhất thời nông nổi. Khi chúng ta đối mặt với mọi khó khăn rắc rối với sự quan tâm chân thành dành cho mọi người thì chúng ta sẽ gặt hái được những kết quả tốt đẹp về lâu về dài, chúng ta sẽ có được niềm hạnh phúc lâu bền hơn.
Ngày nay thật đáng buồn khi chúng ta thấy rằng có rất nhiều người đang ở trong tình trạng khốn cùng nhưng không hề nhận được bất kỳ một sự trợ giúp nào vì một số lý do tác động trực tiếp của việc chính phủ đã sử dụng quá nhiều tiền bạc vào việc trang bị cho lực lượng vũ trang, do đó, chính phủ bỏ mặc những nhu cầu thiết yếu chẳng hạn như sản xuất nông nghiệp; kết quả của việc này là, khi một trận thiên tai xảy ra thì hoàn cảnh của mọi người trở nên vô vọng. Có những người đang chịu đau khổ do tác động trực tiếp của nạn phân biệt nguồn gốc chủng người. Nếu một người lính Mỹ bị giết, cái chết của anh ta lập tức được mọi người biết đến; trong khi đó thì cái chết của những thường dân và nhiều chiến binh khác lại chẳng được mấy ai quan tâm. Tất cả những người bị giết ở đây đều là những con người, mỗi người đều xứng đáng được sống cuộc đời mình.
Việc những gì con người thực sự cần đến lại bị phớt lờ và quên lãng vì một số lý do chính trị cho chúng ta thấy rõ rằng chúng ta đang thiếu khuyết những gì – mặc dù chúng ta là những con người rất thông minh và đầy năng lực, dù rằng chúng ta có khả năng đàn áp bóc lột và hủy diệt thế giới này nhưng chúng ta lại thiếu một lòng tốt và lòng yêu thương đúng nghĩa.
Có một câu tục ngữ Ấn Độ nói rằng “ Khi một mũi tên được bắn ra, bạn chẳng còn thời gian để đặt câu hỏi xem ai đã bắn nó, hoặc đó là loại tên gì”. Tương tự như thế, khi chúng ta đối mặt với những đau khổ của nhân loại, điều quan trọng là chúng ta cần phải phản ứng với thái độ thương xót, với thái độ yêu thương đúng mực chân thành, chứ không phải đó là lúc chúng ta tìm cách đổ lỗi cho người này hoặc người nọ. Thay vì hỏi xem họ là người thuộc quốc gia nào và họ là kẻ thù hay bạn bè, chúng ta cần phải suy nghĩ theo cách này “Đây là những con người, họ đang đau khổ và họ cũng có quyền được hưởng niềm hạnh phúc như chính mình mà thôi”.
KHÔNG GÂY HẠI CHO AI KHÁC
Thể xác này xem ra không thể tồn tại lâu hơn một trăm năm hoặc khoảng thời gian như thế, dẫu rằng chúng ta có may mắn cách mấy. Nó không phải là một cách gì đó có thể tiếp tục tồn tại mãi cho đến những kiếp sau. Sự hạn chế của nó có nghĩa là các phẩm chất thể chất chẳng hạn như sức mạnh và sự nhanh nhẹn luôn có giới hạn. Điều quan trọng là chúng ta cần phải hành động vì những phẩm chất vô hạn có giá trị vượt ra khỏi giới hạn thời gian của kiếp sống này của chúng ta thêm thịnh vượng.
Các bài luyện tập trong Phật giáo nói về việc rèn luyện một tâm hồn có thể được tóm tắt qua hai câu sau: “ Nếu bạn có thể, bạn nên giúp đỡ mọi người. Nếu bạn không thể, ít nhất bạn cũng đừng gây hại cho người khác”. Cả hai câu nói này đều được đặt trên nền tảng là lòng yêu thương và lòng từ bi. Trước tiên bạn cần phải chế ngự được khuynh hướng muốn gây hại cho người khác, bạn cần tự nguyện kiềm chế những hoạt động thuộc thể chất và lời nói có khả năng gây hại cho người khác. Những hành vi phi đạo đức thuộc thể chất gồm: có giết chóc, trộm cắp và dâm ô; những hành vi phi đạo đức thuộc lời nói gồm: có nói dối, những lời nói gây chia rẽ, những lời nói thô tục và những lời nói vô nghĩa; những hành vi phi đạo đức thuộc tinh thần gồm có tham lam, những suy nghĩ ác ý và những suy nghĩ sai lạc. Mười hành vi này gây ra đau khổ cho cả người khác lẫn chính bản thân bạn.
Giết chóc có nghĩa là kết thúc đời sống của một sinh linh nào đó, hoặc bạn tự tay giết chóc hoặc bạn xúi giục người khác giết chóc. Đôi khi hành vi này cũng xuất nguồn từ một con vật nào đó do bạn muốn có thịt để ăn. Cũng có lúc hành vi giết chóc này xuất nguồn từ sự thù địch, chẳng hạn như khi bạn giết chết một ai đó để trả thù, hoặc thậm chí do một suy nghĩ sai lạc nào đó, chẳng hạn như khi bạn nghĩ rằng sự hy sinh của động vật là điều thiết yếu để mang lại lợi ích cho bạn. Mỗi người trong chúng ta đều có khả năng tham gia một tội ác sát sinh như thế này. Khi lòng căm tham, lòng căm thù, lòng lưu luyến, lòng ganh tị, hoặc sự ngu dốt xuất hiện, khi ấy trong bạn xuất hiện khả năng phạm tội ác này.
Trộm cắp phát sinh chủ yếu do lòng tham – lấy cắp tài sản của một người nào đó bằng cách đánh lừa họ (chẳng hạn như khi người bán hàng sử dụng những chiếc cân thiếu chính xác nhằm thu lợi cho họ ), bằng cách ép buộc cưỡng bách (dùng sức mạnh trấn áp người khác để lấy cắp tài sản ), hoặc bằng cách ăn trộm.
Dâm ô thường phát sinh phát sinh chủ yếu do ham muốn giao cấu cùng một người không thích hợp với mình (chẳng hạn trong trường hợp cưỡng dâm).
Nói dối thường có động cơ thúc đẩy là muốn che đậy một điều gì đó, chẳng hạn như khi bạn nói với một người khác rằng “Tôi đã trông thấy như thế đó” mà thực ra thì bạn chẳng thực sự trông thấy như thế. Bạn có thể dễ dàng nhầm lẫn giữa những hành vi phi đạo đức thuộc thể chất hoặc lời nói.
Những lời nói gây chia rẽ bất hoà là những lời nói có chủ ý nhằm chia rẽ những người đang hòa thuận hoặc gây ra thêm những bất hòa giữa hai người đang thù hằn lẫn nhau muốn tìm kiếm sự hòa hợp. Những lời nói này có thể công khai, công khai cùng với sự dối trá, hoặc gián tiếp qua ẩn ý sau câu nói.
Những câu nói thô tục xuất hiện qua những lời nói khiến người khác cảm thấy khó chịu – thường xuất nguồn từ lòng căm thù – hoặc trực tiếp nói thẳng vào mặt, hoặc qua những lời chế nhạo, hoặc gián tiếp qua những câu chuyện ngồi lê đôi mách.
Những lời vô nghĩa thường xuất nguồn từ sự vô tâm hoặc ngu muội.
Lòng tham là một khao khát liên tục muốn có được tài sản của người khác. Lòng tham đặc biệt gây hại khi bạn đánh mất lòng tự trọng của mình và không còn muốn ngăn nó lại nữa.
Những suy nghĩ ác ý xuất nguồn từ lòng căm thù, chẳng hạn khi bạn có ý định giết chết một người nào đó trong một cuộc chiến nào đó; nó xuất phát từ lòng ganh tị, chẳng hạn khi bạn muốn gây hại cho đối thủ cạnh tranh của mình; hoặc từ sự miễn cưỡng trong việc tha thứ cho kẻ thù. Những suy nghĩ ác ý đặc biệt gây hại mạnh mẽ khi nó được xem là một phẩm chất tốt đẹp không cần phải sửa đổi..
Những suy nghĩ sai lạc là những quan niệm có từ lâu đời luôn cho rằng các phẩm hạnh đạo đức và những hành vi sai lạc không phải là nguyên nhân tạo ra hạnh phúc và đau khổ và những quan niệm này luôn phủ nhận việc rèn luyện một tâm hồn đạo đức. Những suy nghĩ sai lạc sẽ phát huy mạnh mẽ tác hại của chúng khi bạn khăng khăng không muốn tìm kiếm sự thực.
Điều quan trọng là chúng ta cần phải tìm hiểu rằng những hành vi sai lạc của thể chất và lời nói không chỉ tự phát sinh mà còn xuất nguồn từ sự phụ thuộc vào những động cơ thúc đẩy thuộc tinh thần. Tác động của những trạng thái sai lạc trong tâm hồn sẽ dẫn đến việc những hành vi sai lạc thuộc tinh thần. Tác động của những trạng thái sai lạc trong tâm hồn sẽ dẫn đến việc những hành vi sai lạc thuộc thể chất được tạo ra. Thế nên, để có thể kiểm soát được những hành vi sai lạc thuộc thể chất và lời nói, điều quan trọng là chúng ta cần phải tìm đến được căn nguyên của chúng, đó là tâm hồn và gọt dũa nó. Việc rèn luyện lòng yêu thương ở mức độ này có thể được tóm gọn bằng câu nói sau: “Đừng gây hại cho người khác”
GIÚP ĐỠ
Mức độ kế tiếp bắt đầu khi bạn có thể kiểm soát được phần nào những nhân tố tiêu cực này, từ đó bạn có cơ hội tốt hơn để giúp đỡ mọi người. Lòng vị tha có nghĩa là chúng ta quyết định tham gia vào những hành động nhằm trợ giúp và đem lại niềm hạnh phúc cho người khác. Thậm chí chỉ một chút lòng vị tha thôi cũng có thể đem lại sự hòa bình tĩnh tại trong tâm hồn của bạn ngay lập tức. Nếu lòng vị tha là nền tảng cho những hành vi tốt đẹp thì lòng yêu thương và lòng từ bi vô bờ bến cũng sẽ là nền tảng cho những hành vi tốt đẹp đó. Một người thật sự có lòng vị tha là một người luôn bị kích thích, luôn cảm động trước những đau khổ của tất cả mọi người quanh mình và luôn mong ước được tham gia giúp mọi người vượt qua được đau khổ của họ và đem đến niềm hạnh phúc cho họ.
Có lẽ một người vị kỷ vẫn có một đời sống tốt hơn nhiều so với một con vật, bởi vì động vật luôn gắn chặt và bị bao quanh bởi những đau khổ, nhưng cả hai đều có điểm chung là luôn đặt lợi ích của chính mình lên hàng đầu, luôn tập trung suy nghĩ về lợi ích của chính mình lên hàng đầu, luôn hành động vì lợi ích của chính mình. Động vật ăn và uống nhằm đáp ứng nhu cầu tồn tại của chúng. Những ai chỉ chăm chăm tập trung vào lợi ích của chính mình đều là những người thiếu đi vẻ đẹp của những người biết quan tâm đến những người biết quan tâm đến những đồng loại và mọi sinh linh. Những người biết quan tâm đến đau khổ của mọi sinh linh là người mạnh mẽ, sáng suốt và luôn có tình cảm mạnh mẽ đến tuyệt vời.
Những ai tham gia luyện tập lòng yêu thương của mình nên dứt bỏ ngay thói vị kỷ và tham gia vào những bài luyện tập của Đức Phật – tất cả những bài luyện tập này đều được đặt trên nền tảng cuối cùng là lòng từ bi bao la vô bờ bến.
Theo lời của một vị học giả Ấn Độ vào thế kỷ XIII, Shantideva, đã nói trong cuốn Hướng dẫn sống đời Bồ Tát, có vô số những ích lợi trong việc mong ước sao cho tất cả mọi sinh linh đều được tự do thoát ra khỏi đau khổ, dù chỉ là một đau khổ duy nhất chẳng hạn như bệnh đau đầu.
Trong một kiếp sống nọ, trong khi Đức Phật vẫn còn là một con người bình thường trước khi Đức Phật được giác ngộ, Người đã được tái sinh trong địa ngục, tại nơi đó, do những hành vi tiêu cực trước kia của mình (nghiệp chướng) một chiếc vòng đã được gắn chặt lên đầu và co thắt khiến trí óc Người đau buốt. Người lập tức chiêm nghiệm về việc Người phải chịu đau khổ này chính là do những hành vi tiêu cực trước đây của mình, Người nghĩ về những sinh linh khác đang chịu cùng một đau khổ như mình và Người nảy sinh mong ước rằng qua đau khổ mà mình đang gánh chịu thì tất cả mọi sinh linh khác được tự do thoát ra khỏi mọi đau khổ như thế này. Ngay lập tức, chiếc vòng đó được nhấc ra khỏi đầu của Người; Người được tự do thoát ra khỏi địa ngục đó và được tái sinh thành một con người.
Nếu lợi ích như thế xuất hiện do niềm mong ước rằng tất cả mọi sinh linh đều được tự do thoát khỏi dù chỉ một hình thức đau khổ nào đó thì bạn hãy thử nghĩ mà xem, ích lợi của niềm mong ước rằng tất cả mọi sinh linh đều được tự do thoát ra khỏi tất cả mọi đau khổ sẽ to lớn biết nhường nào! Như lời Nagarjuna nói, việc bạn dâng cúng cho các nhà chùa sẽ đem lại cho bạn nhiều lợi ích nhưng lòng yêu thương mà bạn dành cho tất cả mọi người còn mạnh mẽ hơn như thế nhiều.
Thậm chí dâng cúng ba lần trong một ngày
Ba trăm nồi thức ăn cho những người nghèo túng
Cũng không sánh được với một phần ích lợi
Từ một khoảnh khắc của lòng yêu thương đúng nghĩa.
Thậm chí sau vô số những lần tái sinh, chúng ta vẫn gặp khó khăn trong việc làm theo những lời giảng dạy giá trị này. Tuy nhiên thật tuyệt vời khi chúng ta vẫn có thể nhận ra được chân giá trị của lời giảng dạy này và cố gắng tham gia luyện tập theo đường hướng cao quý đó. Sự cao quý trong truyền thống Tây Tạng nằm ở những chi tiết nói về việc làm cách nào để trau dồi và phát triển lòng yêu thương và lòng từ bi.
Một số người nghĩ rằng bản chất cơ bản của những người Tây Tạng là luôn thanh thản và luôn mang trong lòng những phẩm chất tốt đẹp. Người Tây Tạng luôn sẵn sàng vận dụng những hoàn cảnh khó khăn để rèn luyện tâm hồn mình. Hầu hết người Tây Tạng đều ít khi tỏ ra đau buồn; sự tự do thư thái trong tâm hồn họ được thể hiện qua thái độ thoải mái, vô tư, ung dung tự tại của họ.
Trong số những người tham gia rèn luyện tâm hồn, những người nổi tiếng nhất là những người có tấm lòng từ bi bao la dành cho cả loài sâu bọ. Có lẽ từ khía cạnh này mà người ta nhận thấy một cái gì đó khác biệt và nổi bật nơi người Tây Tạng. Thực ra, một số người Tây Tạng cũng giết động vật trong khi đọc những câu thần chú chẳng hạn như om mani padme hum, câu thần chú này được lặp đi lặp lại nhằm tẩy trừ nhiều loại cảm xúc tiêu cực trong tâm hồn của chính mình và của những sinh linh được đầu thai làm những con vật. Nhưng nhìn chung thì người Tây Tạng khá khoan dung và dễ dàng động lòng trắc ẩn. Ví dụ, hầu hết người Tây Tạng đều lên án việc săn bắn, trong khi đó thì tại một số quốc gia theo Phật giáo khác người ta không xem việc săn bắn là một việc làm xấu. Tôi nói như thế không có ý muốn nói rằng rõ ràng là người Tây Tạng đã phát triển được lòng khoan dung ở mức độ cao, nhưng thực sự họ có được suy nghĩ lành mạnh về việc săn bắn. Các bài giảng dạy về lòng từ bi luôn được phổ biến rộng rãi ở Tây Tạng và theo thời gian, người Tây Tạng đã tiếp thu được khái niệm về việc cố gắng đạt được sự giác ngộ nhằm giúp đỡ mọi người hiệu quả hơn.
Bạn nên có ý thức rõ sự may mắn của mình qua việc tiếp cận được với các bài giảng dạy về lòng khoan dung như thế này và bạn cần hiểu rõ tầm quan trọng của lòng khoan dung nhằm tham gia luyện tập nó. Ngay cả những ai không hiểu được nhiều về sự phát triển tâm linh cũng có thể tỏ lòng ngưỡng mộ những ai có được những phẩm chất tốt đẹp phi thường trong tâm hồn mình. Trong Phật giáo, những người như thế gọi là Bồ Tát (bodhisatta) – họ là những người có lòng nhân từ và dũng cảm (sattva) trong việc tìm kiếm sự giác ngộ (bodhi) nhằm giúp đỡ tất cả mọi sinh linh một cách hiệu quả hơn.
Cuối cùng, các Bồ Tát tìm cách đưa mọi sinh linh đến với thế giới Phật. Vì ích lợi của tất cả mọi sinh linh, họ sẵn sàng ban tặng một cách hào phóng tất cả những gì họ có thể mà không hề mảy may suy nghĩ rằng “Đây là cái của mình”. Họ luôn đặt ích lợi của tất cả mọi sinh linh lên trên hết, bất luận nghiệp chướng của mọi sinh linh là gì, bất luận mọi người đã mắc phải những hành vi phi đạo đức nào. Thậm chí ngay cả hơi thở của họ cũng nhằm mục đích phục vụ tất cả mọi người. Các vị Bồ Tát này thực sự có sức mạnh phi thường trong tâm hồn, họ liên tục ban phát những hành động vị tha như thế. Đây là lý do tại sao các vị Bồ Tát được gọi là “những vị anh hùng giác ngộ”.
BẠN VÀ MỌI NGƯỜI CHỊU ĐAU KHỔ NHƯ THẾ NÀO
Việc trau dồi lòng yêu thương đòi hỏi bạn phải hiểu được rằng tất cả mọi sinh linh đều muốn có được niềm hạnh phúc và tất cả mọi sinh linh đều bị bao quanh bởi những đau khổ. Nếu bạn không ý thức được tất cả mọi hình thức đau khổ thì bạn chỉ có thể phát huy được một lòng yêu thương mang tính giới hạn cục bộ mà thôi. Bạn dễ dàng phát sinh cảm xúc yêu thương và lòng từ bi dành cho một người rõ ràng đang ở trong một hoàn cảnh thiếu thốn cùng cực, nhưng bạn khó có thể tỏ ra thương xót hoặc động lòng trắc ẩn đối với một người nào đó đang sống trong cảnh giàu sang thịnh vượng về vật chất. Đây là một dấu hiệu cho thấy rằng chúng ta vẫn chưa ý thức được hoàn toàn về phạm vi đau khổ của toàn thể mọi sinh linh, rằng chúng ta vẫn chưa hiểu được chiếc vòng lẩn quẩn có nghĩa là gì.
Thế thì chúng ta đang chịu những đau khổ nào? Đó là những đau khổ do đau đớn về thể xác, đau khổ do sự thay đổi và những rủi ro bất hạnh lan tràn trong suốt quá trình tồn tại này. Tất cả chúng ta đều biết được những đau đớn thuộc tâm hồn và thể xác – từ bệnh đau đầu cho đến bệnh đau lưng hoặc những cảm xúc khó chịu trong tâm hồn. Tất cả mọi người đều muốn được tự do thoát ra khỏi nó. Đau khổ do sự thay đổi là một loại đau khổ mà chúng ta khó có thể nhận biết hơn. Có một sự thật đơn giản là hầu hết những hài lòng thỏa mãn thường thấy đều dễ dàng trở thành những đau khổ nếu chúng ta lạm dụng chúng quá nhiều, điều đó có nghĩa là những hài lòng thỏa mãn trong nhất thời đó luôn là tiềm ẩn mầm mống của đau khổ. Ví dụ, nếu một bữa ăn ngon thực sự có bản chất là đem đến sự hài lòng thỏa mãn cho bạn thì bất luận chúng ta ăn nhiều cách mấy chúng ta vẫn luôn cảm thấy ngày càng vui vẻ hạnh phúc hơn. Tuy nhiên, khi chúng ta ăn quá nhiều thức ăn, thậm chí là các loại thức ăn ngon nhất thì chúng ta sẽ chịu đau khổ. Chúng ta thật khó có thể nghĩ ra được một trải nghiệm nào đó giúp chúng ta hài lòng lại không tiềm ẩn trong nó mầm mống của đau khổ.
Ngoài đau khổ do đau đớn và đau khổ do sự thay đổi ra, còn có một mức độ đau khổ sâu sắc hơn, đây là hình thức đau khổ khó có thể nhận biết được nhất – đó là “đau khổ lan tràn tỏa khắp trong suốt quá trình tồn tại”. Tâm hồn và thể xác của chúng ta không hoàn toàn nằm dưới quyền kiểm soát của chúng ta mà ngoài ra nó còn chịu tác động của nghiệp chướng, của luật nhân quả (những xu hướng có thể xảy ra do những hành vi trước đây) và của những tình cảm tiêu cực chẳng hạn như thói dâm ô và lòng căm thù. Trong đời sống hằng ngày chúng ta liên tục chịu tác động của tỏa khắp của nghiệp chướng và những cảm xúc tình cảm tiêu cực. Thậm chí khi chúng ta nghĩ rằng mình chẳng cảm thấy gì cả trong tâm hồn mình khi đó chúng ta vẫn đang chịu tác động của những nguyên nhân và điều kiện nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng ta – chúng ta vẫn liên tục bị mắc kẹt trong chiếc vòng luẩn quẩn của những đau khổ. Khi bạn nhận thấy rõ được rằng chiếc vòng này khiến bạn phải chịu đựng tất cả mọi sự kiện không mong muốn, khi đó bạn sẽ cố gắng hết sức mình để tống khứ nó đi giống như khi bạn muốn tẩy trừ bụi bặm rơi vào mắt mình vậy.
Đau khổ là một chứng bệnh mà tất cả mọi người chúng ta đều mắc phải. Qua việc chẩn đoán ba hình thức đau khổ này, chúng ta có thể, theo thời gian, nhìn nhận thấu đáo được toàn bộ phạm vi của chứng bệnh này.
CÁNH CỬA XOAY VÒNG CỦA HỮU THỨC
Vì hữu thức tầm thường dẫn đến đau khổ, chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu các trạng thái khác của tâm hồn. Tâm hồn tạo ra các hoạt động tầm thường luôn rất thô sơ. Khi chúng ta buồn ngủ và nằm mơ, khi đó xuất hiện một mức độ sâu sắc hơn trong hữu thức. Khi chúng ta ngủ sâu và không mộng mị, khi đó lại xuất hiện một mức độ sâu sắc hơn nữa trong hữu thức. Ba trạng thái tâm hồn này cùng xuất hiện trong khi thể xác chúng ta vẫn đang hít thở, trong khi đó chúng ta ngưng lại và tâm hồn chúng ta lại càng tinh vi hơn nữa.
Cuối cùng, khi cái chết xuất hiện thì mức độ tinh vi huyền ảo nhất của tâm hồn thực sự xuất hiện. khi nghiệp chướng đưa bạn đến với kiếp sống này là chấm dứt, khi đó bạn sẽ chết. Trong suốt quá trình hấp hối này hơi ấm từ tứ chi dần dần dồn về tim, tại đó trạng thái tinh vi huyền ảo nhất của hữu thức tự xuất hiện trước khi nó tự biến mất.
Khi trạng thái tinh vi huyền ảo nhất của hữu thức biến mất, khi đó trạng thái trung gian giữa hai kiếp sống bắt đầu xuất hiện. Tại thời điểm này, khi trạng thái trung gian giữa kiếp sống trước và kiếp sống sau bắt đầu, bạn xuất hiện ở hình dạng của kiếp sau và bạn tìm nơi để được tái sinh. Nếu bạn được tái sinh là một con người, bạn sẽ đến một nơi mà tại đó có người đàn ông và người phụ nữ có nghiệp chướng trở thành cha mẹ của bạn đang ăn nằm cùng với nhau. Bạn đến với họ cùng với sự thèm muốn về thể xác, bạn sẽ ham muốn người mẹ nếu bạn được tái sinh là con trai và bạn sẽ ham muốn người cha nếu bạn được tái sinh là con gái. Bạn xuất hiện đột ngột trong khi họ giao phối cùng nhau. Khi bạn không thỏa mãn được mong muốn của mình, bạn trở nên tức giận và quá trình trung gian này chấm dứt. Bạn được sinh ra ở kiếp sau của mình.
Một lần nữa, bạn được sinh ra, già lão, bệnh tật và chết đi. Quá trình này được lập đi lập lại. Thậm chí ngay tại quá trình trung gian giữa hai kiếp sống bạn cũng liên tục tích lũy nghiệp chướng của mình trong từng giây từng phút.
Điều gì gây ra sự liên tiến của các hình thức đau khổ này? Những cảm xúc tình cảm khó chịu – chủ yếu là ba liều thuốc độc: dâm ô, căm thù và ngu dốt – và các hành vi xuất nguồn từ ba liều thuốc độc này, chẳng hạn như mười hành vi phi đạo đức mà tôi đã trình bày trước đây.
Thiền định
- Bạn hãy chiêm nghiệm về việc này, trong đời sống của chính mình, theo lẽ tự nhiên bạn luôn muốn vượt qua những đau khổ của bệnh tật, già yếu và chết chóc. Bạn hãy nghĩ về những đau khổ thuộc tâm hồn và thể chất của mình xem.
- Bạn hãy nghĩ về những hài lòng thỏa mãn thường ngày. Thực ra chúng có phải là những hài lòng thỏa mãn đúng nghĩa không? Hay là khi bị làm dụng liên tục thì chúng biến thành những đau khổ? Nếu thế thì, điều này cho chúng ta thấy rõ bản chất sâu sắc hơn của đau khổ.
- Bạn hãy nghĩ mà xem, sẽ tuyệt vời biết bao nếu chúng ta có thể vượt qua được sự đánh lừa của những hài lòng thỏa mãn thường này.
- Bạn hãy nhớ lại một trải nghiệm hài lòng thỏa mãn nào đó đã biến thành một đau khổ như thế nào. Bạn hãy suy nghĩ về bản chất sâu sắc tinh vi hơn của những hài lòng thỏa mãn xem. Bạn hãy xác định rõ rằng trong tương lai khi một hoàn cảnh nào đó trở thành đau khổ, bạn sẽ cố gắng ý thức rõ được bản chất bên trong của nó.
- Bạn cần suy nghĩ về việc bạn đang bị mắc kẹt trong chiếc vòng luẩn quẩn của loại đau khổ phổ quát trong kiếp sống này, loại đau khổ mà bạn không thể kiểm soát được. Khi bạn muốn đẩy lùi loại đau khổ này giống như khi bạn muốn tẩy trừ bụi bặm trong mắt mình, bạn sẽ ý thức rõ được toàn bộ phạm vi của những đau khổ trong kiếp sống này của mình.
MỞ RỘNG SỰ CẢM THÔNG CỦA MÌNH ĐẾN VỚI MỌI NGƯỜI
Qua việc thấu hiểu được các phạm vi tiêu cực phi đạo đức trong kiếp sống này nhằm có được những hành vi tiêu cực phi đạo đức trong kiếp sống này nhằm có được những hoàn cảnh tốt hơn trong các kiếp sau. Bạn bắt đầu tìm kiếm sự giải phóng thoát ra khỏi chiếc vòng luẩn quẩn của quá trình tồn tại này. Quá trình tìm kiếm sự giải phóng này cần phải được hòa quyện cùng lòng vị tha thì tâm hồn bạn có nguy cơ bị lạc hướng và chỉ muốn tìm kiếm sự hòa bình tĩnh tại và sự tự do thoát ra khỏi mọi đau khổ cho chính mình mà thôi.
Bạn hãy mở rộng lòng cảm thông này đến với tất cả mọi người và phát huy lòng yêu thương và lòng từ bi dành cho họ. Bạn hãy tự dâng hiến chính bản thân mình cho việc giải thoát mọi người thoát ra khỏi mọi đau khổ và giúp họ có được niềm hạnh phúc. Như lời vị học giả Tây Tạng vào thế kỷ XIV, Tsonkhapa, nói:
Nếu tâm hồn bạn vẫn chưa hề được tác động bởi suy nghĩ về việc chính bản thân bạn đang thơ thẩn trong chiếc vòng luẩn quẩn của sự tồn tại thì khi bạn suy nghĩ về những đau khổ này nơi những người khác, chắc rằng bạn sẽ chẳng thể nào nhận thấy được rằng những đau khổ của họ là không thể chịu được. Thế nên, trước tiên bạn cần phải suy nghĩ về những đau khổ này nơi chính mình và sau đó bạn hãy chiêm nghiệm về chúng nơi những sinh linh khác.
Sự chiêm nghiệm về việc mọi người đang bị mắc kẹt trong chiếc vòng luẩn quẩn này như thế nào sẽ làm gia tăng lòng từ bi trong bạn. Bạn và tất cả mọi sinh linh khác đều muốn có được niềm hạnh phúc và không muốn chịu đau khổ. Bất luận bạn là ai, bạn đóng vai trò quan trọng như thế nào thì bạn cũng chỉ là một cá nhân, một con người. Thế nên, mục tiêu của bạn trong việc tìm kiếm sự phát triển hoàn toàn, cả về thể xác lẫn tâm hồn, cần phải là mục tiêu nhằm giúp đỡ vô số những sinh linh khác thoát ra khỏi mọi đau khổ và có được niềm hạnh phúc. Đây là động cơ thúc đẩy mà bất cứ người tham gia luyện tập tâm hồn nào cũng cần đến để có thể phát huy sự nỗ lực của mình.
Thiền định
- Bạn hãy hình dung một người bạn và suy nghĩ về những đau khổ về thể chất và tinh thần mà anh ta phải chịu đựng, về những đau khổ của anh ta trong việc nhận thức sai lạc rằng những trải nghiệm hài lòng dễ chịu luôn có bản chất cuối cùng là hạnh phúc và về những đau khổ của anh trong việc bị mắc kẹt trong quá trình luân hồi giữa cái chết và tái sinh nằm ngoài tầm kiểm soát của anh ta và chính bản thân bạn cũng thế.
- Bạn hãy mở rộng những suy nghĩ này đến nhiều người bạn khác nữa, từng người một.
- Bạn hãy mở rộng suy nghĩ này xa hơn nữa đến với những người xa lạ, từng người một.
- Bạn hãy hình dung một người mà bạn xếp vào loại kẻ thù của mình và suy nghĩ về những đau khổ về thể chất và tinh thần mà anh ta đang phải chịu đựng, về những đau khổ của anh ta trong việc nhận thức sai lạc rằng những trải nghiệm hài lòng dễ chịu luôn có bản chất cuối cùng là hạnh phúc, về những đau khổ của anh ta trong việc bị mắc kẹt trong quá trình luân hồi giữa cái chết và sự tái sinh nằm ngoài tầm kiểm soát của anh ta và chính bản thân bạn cũng thế.
- Bạn chầm chậm mở rộng suy nghĩ này đến với tất cả những ai đã từng gây hại cho bạn và những ai đã từng giúp đỡ bạn.
Bạn sẽ nhận thấy rằng qua quá trình luyện tập khoảng vài tuần lễ hoặc vài tháng, thái độ của bạn dành cho mọi người sẽ trở nên lành mạnh hơn và xác thực hơn. Thói dâm ô và lòng căm thù là hai nhân tố khiến bạn trở nên thiếu thực tế, khiến cho đầu óc bạn bị u mê không còn nhận ra được đâu là sự thực nữa. Lòng yêu thương và lòng từ bi luôn mang tính xác thực. Khi trong bạn có lòng yêu thương và lòng từ bi thì tự nhiên những rào cản giả tạo sẽ biến mất.
Tác giả: Đức Dalai Lama XIV
Nguyên tác: Bảy bước yêu thương
Biên dịch: Lê Tuyên – Hiệu đính: Lê Gia